Sáng ngày 28 tháng 9 năm 2023 (tức sáng ngày 14 tháng 8 năm Quý Mão), tại Khu Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia Đền thờ Trạng nguyên Nguyễn Hiền, Đảng ủy - HĐND - UBND  - Ủy ban MTTQ xã Nam Thắng long trọng tổ chức khai mạc Lễ hội truyền thóng Đền thờ Trạng nguyên Nguyễn Hiền năm 2023.

Các đại biểu về dự khai mạc Lễ hội

              Về dự khai mạc Lễ hội có đại biểu lãnh đạo các Sở, Ban, Ngành tỉnh Nam Định; đồng chí Trần Xuân Bút - Ủy viên Ban thường vụ Huyện ủy, Trưởng ban Tuyên giáo Huyện ủy đồng thời Giám đốc Trung tâm Chính trị huyện; đồng chí Vũ Tiến Duật – HUV, PCT  UBND huyện; lãnh đạo các phòng, ban, ngành, đoàn thể huyện; lãnh đạo các xã, Thị trấn; Ban Giám hiệu các trường THPT, Trung tâm GDNN – GDTX, các trường THCS, Tiểu học, các cơ quan, doanh nghiệp trên địa bàn huyện; các đồng chí lãnh đạo Đảng ủy, HĐND, UBND xã, các ban ngành đoàn thể xã Nam Thắng; cán bộ công chức xã, cán bộ chủ chốt xã qua các thời kỳ; các đại biểu nguyên là sĩ quan cao cấp trong các lực lượng vũ trang đã nghỉ hưu trên địa bàn; hiệu trưởng các nhà trường, trưởng trạm y tế, chủ tịch HĐQT các HTX nông nghiệp; Bí thư chi bộ, xóm trưởng, trưởng Ban công tác mặt trận cơ sở; Ban quản lý di tích lịch sử Đền thờ trạng nguyên Nguyễn Hiền; các chức sắc tôn giáo cùng đông đảo nhân dân và quý khách thập phương.

Đồng chí Phạm Văn Soái – Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã Nam Thắng đọc diễn văn khai mạc Lễ hội và đánh trống khai hội

Nguyễn Hiền sinh năm Ất Mùi (1235) trong một gia đình nghèo với ngôi nhà 3 gian bé nhỏ, cạnh chùa làng Dương A. Nhà sư trụ trì chùa là một bậc danh nho, mở trường dạy học cho con em trong vùng. Ngay từ khi mới lẫm chẫm biết đi, Nguyễn Hiền đã thường xuyên sang chùa xem các bậc đàn anh học tập. Cậu đứng ngoài cửa sổ chăm chú lắng nghe tiếng học trò đọc bài, tiếng nhà sư giảng giải. Ngày ngày, chữ nghĩa cứ thấm dần vào cậu. Thấy một cậu bé ham mê chữ nghĩa, nhà sư đã nhận cậu làm học trò và cho vào lớp ngồi học. Nguyễn Hiền học rất thông minh, một trang sách chỉ đọc một lần là thuộc nên đã đọc được nhiều pho sách quý của nhà sư. Bởi thế mà tài học của Nguyễn Hiền vang xa khắp nơi, nhiều chí sĩ xa gần đến thử tài đều bái phục. Năm 11 tuổi đã nổi tiếng thần đồng.

Năm Đinh Mùi (1247), Nguyễn Hiền vừa tròn 12 tuổi cũng là lúc triều đình nhà Trần mở khoa thi Tam khôi để chọn Trạng nguyên, Bảng nhãn và Thám hoa. Vì còn quá ít tuổi nên dân làng đã cử người đưa ông cùng lều chõng đi thi. Năm ấy ông đỗ đầu, được tặng 4 chữ vàng “Khai quốc Trạng nguyên”. Vua thấy Trạng còn quá trẻ nên cho về học lễ, vài năm sau sẽ bổ dụng. Không lâu sau, sứ giả phương Bắc sang có đố một bài thơ nhưng cả triều đình chẳng ai giải được. Nhà vua sai người về mời Trạng vào triều, Trạng giảng giải đó là bài thơ tả chữ “điền”, làm cho cả triều đình và sứ giả phương Bắc phải nể phục. Từ đó danh tiếng của Trạng vang lừng hai nước. Triều đình phương Bắc biết đất An Nam có người tài giỏi nên không dám sách nhiễu. Trạng được cử về triều giữ chức Ngự sử đài, kiêm Đông Các Đại học sĩ – Thượng Thư Bộ Công.

              Những năm làm quan trong triều, Trạng nguyên Nguyễn Hiền có nhiều kế sách hay phò vua, giúp nước, đối phó với quân phương Bắc, đánh giặc cỏ ở Mường La. Ông mộ dân đi khai hoang phục hoá, đắp đê sông Hồng, đào kênh mương dẫn nước, tạo mùa màng thắng lợi, nhân dân no ấm. Về quân sự, ông cho mở mang các xưởng rèn vũ khí, thành lập giảng võ đường rèn luyện quân sĩ, sẵn sàng chiến đấu chống quân xâm lược.

Đồng chí Đỗ Văn Lạc – Chủ tịch UBND xã Nam Thắng trao thưởng cho các em học sinh có thành tích xuất sắc năm học 2022 -2023 từ quỹ khuyến học Nguyễn Hiền

Ngày 14 tháng 8 năm Ất Mão (1255), Trạng nguyên Nguyễn Hiền qua đời trong niềm thương tiếc vô hạn của muôn dân. Về sau, để tránh tên huý của ông, huyện Thượng Hiền được đổi thành huyện Thượng Nguyên, vua Trần cho lập đền thờ ông ngay tại nơi cố trạch và được hưởng Quốc lễ, vua ban cho ông sắc phong là Thượng Đẳng Phúc Thần, miễn tô thuế cho cả làng Dương A. Đền thờ Trạng nguyên Nguyễn Hiền được làm theo hướng tây nam với bình đồ kiến trúc kiểu “tiền chữ nhất, hậu chữ đinh”. Phía trước đền là hồ sen, xung quanh có nhiều cây cổ thụ xoè tán lá rộng che bóng mát. Hệ thống nghi môn có 4 cột đồng trụ. Hai cột ở giữa cao 7m, phía trên có khung bảng đắp nổi hoạ tiết tứ linh với những đường nét tinh tế, tạo thành cổng chính của đền, hai cột bên thấp, nhỏ hơn, hợp cùng với cột giữa tạo thành hai cột: tả môn, hữu môn. Toà tiền đường được tu sửa vào cuối thời Nguyễn, gồm có 5 gian, 2 chái với 6 bộ vì làm theo kiểu “thượng chồng rường, hạ kẻ bẩy”, đặt trên 4 hàng cột. Bên dưới là những chân tảng đá với dáng thắt cổ bồng. Mặt trước của tiền đường có hệ thống cửa gỗ lim chân quay. Cửa ở gian giữa được làm trên con song dưới bức bàn, các gian bên là cửa con bài. Toà đệ nhị 3 gian có hệ thống cửa gỗ lim chân quay chắc chắn. Cửa ở gian giữa có 6 cánh chạm bộ tranh tứ quý “tùng, cúc, trúc, mai”, chính giữa là hình lưỡng long chầu nguyệt. Toà này có mái cong, với các đầu bẩy chạm hoạ tiết lá lật, trúc hoá long khá công phu, hoạ tiết chạm khắc trên các bộ vì chủ yếu là triện tàu lá dắt. Cung cấm có 2 gian, được làm giao mái với toà đệ nhị. Trên bộ vì có chạm hoạ tiết long cuốn thuỷ, tứ linh, tứ quý. Các cánh cửa của cung cấm đều làm bằng gỗ lim, chân quay, trên con song, dưới bức bàn. Tại chính cung có đặt ngai và bài vị thờ Trạng nguyên Nguyễn Hiền. Tại đền thờ ông còn lưu giữ nhiều sắc phong, câu đối, đại tự ca ngợi trạng nguyên Nguyễn Hiền và đặc biệt là cuốn ngọc phả chép các sự tích về ông.

              Trạng nguyên Nguyễn Hiền tuổi nhỏ tài cao, là bậc kì tài của đất nước, là người con ưu tú của quê hương. Trải qua bao năm tháng đổi thay, đền thờ ông vẫn được nhân dân trân trọng giữ gìn, trở thành địa điểm thể hiện niềm tự hào, tấm gương cho mọi thế hệ người dân. Trong hai cuộc kháng chiến thần kỳ của dân tộc, nơi đây đã từng tiễn đưa bao lớp người dân lên đường chiến đấu bảo vệ tổ quốc. Năm 1990, trường Năng khiếu huyện Nam Ninh (nay là huyện Nam Trực) được vinh dự mang tên Nguyễn Hiền. Ngày mùng 5/9/1994, đền thờ trạng nguyên Nguyễn Hiền được Bộ Văn hóa thông tin nay là Bộ văn hóa thể thao và du lịc xếp hạng di tích lich sử văn hóa. Năm 2010, di tích Đền thờ ông được chính quyền và nhân dân địa phương đầu tư, trùng tu lại khang trang.

Các đại biểu dâng hương tại Đền thờ

Để tưởng nhớ công lao vị Trạng nguyên trẻ tuổi, hàng năm vào các ngày 14,15,16 tháng 8 âm lịch, chính quyền và nhân dân xã Nam Thắng lại mở Lễ hội truyền thống Đền thờ trạng nguyên Nguyễn Hiền nhằm tôn vinh người có công với đất nước, đã giúp nước nhà dẹp giặc ngoại xâm, mở mang nền kinh tế, đồng thời ôn lại truyền thống hiếu học của ông cha ta, hướng cho thế hệ trẻ hôm nay vươn lên trong học tập. Lễ hội năm nay diễn ra với nhiều chương trình đặc sắc như:  Khai mạc trưng bày cây cảnh, khai mạc giải bóng đã vào chiều ngày 12/8 âm lịch; lễ rước kiệu vào ngày 13/8 âm lịch; ngày 14/8 âm lịch khai mạc Lễ hội có biểu diễn văn nghệ; diễn văn khai mạc lễ hội, đánh trống khai hội; xem múa lân; trao thưởng cho học sinh có thành tích xuất sắc năm học 2022 -2023 từ quỹ khuyến học Nguyễn Hiền, các đại biểu dâng hương, lễ rước kiệu xung quanh hồ, hát quan họ trên thuyền rồng, tế lễ, khai mạc giải cờ tướng, bóng bàn, buổi tối có giao lưu văn nghệ, văn hóa làng của Hội người cao tuổi xã; ngày 15/8 âm lịch có đồng diễn của Hội LHPN xã, lễ chính kỵ, các đoàn dâng hương, hát quan họ trên thuyền rồng, lão bà của làng và các họ tế lễ, dâng hương, buổi tối có giao lưu văn nghệ của Hội LHPN xã; ngày 16/8 âm lịch các đoàn tế lễ, tổ chức các trò chơi dân gian như bắt vịt, kéo co, hát quan họ trên thuyền rồng, rước kiệu hồi cung về các Đền, bế mạc lễ hội, trao giải, trao cờ các môn thể thao.

Một số hình ảnh tại buổi khai mạc Lễ hội:

PV: Thu Hiền – Văn Toàn